വാരാണസി ജ്ഞാനവാപി മസ്ജിദ് സമുച്ചയത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ശാസ്ത്രീയ സർവേ റിപ്പോർട്ടിൽ ആർക്കിയോളജിക്കൽ സർവേ ഓഫ് ഇന്ത്യ (എഎസ്ഐ) “നിലവിലുള്ള കെട്ടിടം നിർമ്മിക്കുന്നതിന് മുമ്പ് അവിടെ ഒരു ഹിന്ദു ക്ഷേത്രം ഉണ്ടായിരുന്നു” എന്ന് പറഞ്ഞിട്ടുള്ളതായി റിപ്പോർട്ട്.
മുദ്രവച്ച കവറിൽ കഴിഞ്ഞ മാസമാണ് റിപ്പോർട്ട് കോടതിയിൽ സമർപ്പിച്ചത്. അതിൻ്റെ പകർപ്പുകൾ വ്യാഴാഴ്ച സ്ഥലത്തെ തർക്കവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വിഷയങ്ങളിൽ ഹിന്ദു, മുസ്ലീം വ്യവഹാരക്കാർക്ക് കോടതി നൽകി. 2023 ജൂലൈയിൽ വാരണാസി ജില്ലാ കോടതി മസ്ജിദിൻ്റെ ശാസ്ത്രീയ സർവേ നടത്താനും അത് “മുൻപ് നിലവിലുണ്ടായിരുന്ന ഒരു ഹിന്ദു ക്ഷേത്രത്തിന് മുകളിൽ നിർമ്മിച്ചതാണോ” എന്ന് പരിശോധിക്കാനും എഎസ്ഐയെ ചുമതലപ്പെടുത്തിയിരുന്നു.
ASI റിപ്പോർട്ടിൽ നിന്നുള്ള അഞ്ച് പ്രധാന കാര്യങ്ങൾ:
- ഔറംഗസീബിൻ്റെ ഭരണകാലത്ത് പതിനേഴാം നൂറ്റാണ്ടിൽ മുമ്പ് നിലനിന്നിരുന്ന ഘടന നശിപ്പിക്കപ്പെട്ടിരിക്കാം.
1676 നും 1677 നും ഇടയിൽ മുഗൾ ചക്രവർത്തി ഔറംഗസീബിൻ്റെ ഭരണകാലത്ത് പള്ളിയുടെ നിർമ്മാണം രേഖപ്പെടുത്തിയ ഒരു ലിഖിതമുള്ള കല്ലിനെക്കുറിച്ച് റിപ്പോർട്ടിൽ പരാമർശിക്കുന്നു. 1792-93 വർഷത്തിൽ മസ്ജിദ് സഹൻ (മുറ്റം) മുതലായവ ഈ കല്ല് ഉപയോഗിച്ച് നന്നാക്കിയതായും ലിഖിതത്തിൽ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. 1965-66 വർഷത്തിൽ എടുത്ത കല്ലിൻ്റെ ഫോട്ടോ എഎസ്ഐയുടെ പക്കലുണ്ട്. ഔറംഗസേബ് “അവിശ്വാസികളുടെ സ്കൂളുകളും ക്ഷേത്രങ്ങളും തകർക്കാൻ എല്ലാ പ്രവിശ്യകളിലെയും ഗവർണർമാർക്ക് നിർദ്ദേശം നൽകിയതിന് ശേഷം” മുമ്പുണ്ടായിരുന്ന ഘടന നശിപ്പിക്കപ്പെട്ടു എന്ന് പറയുന്നു. “1669 സെപ്റ്റംബർ 2-ന് ചക്രവർത്തിയുടെ കൽപ്പനപ്രകാരം അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഉദ്യോഗസ്ഥർ കാശിയിലെ വിശ്വനാഥൻ്റെ ക്ഷേത്രം തകർത്തുവെന്ന് റിപ്പോർട്ട് ചെയ്യപ്പെട്ടു (1947-ലെ ജാദുനാഥ് സർക്കാർ മാസിർ-ഇ-ആലംഗിരി പേജ്.55)”. - സർവേയിൽ ദേവനാഗരി, ഗ്രന്ഥ, തെലുങ്ക്, കന്നഡ ലിപികളിൽ ദേവന്മാരുടെ പേരുകളുള്ള ലിഖിതങ്ങൾ കണ്ടെത്തി. ആകെ 34 ലിഖിതങ്ങൾ രേഖപ്പെടുത്തിയതായി റിപ്പോർട്ടിൽ പറയുന്നു. “വാസ്തവത്തിൽ, നിലവിലുള്ള നിർമിതിയുടെ നിർമ്മാണ സമയത്ത് / അറ്റകുറ്റപ്പണികൾ നടത്തുമ്പോൾ പുനരുപയോഗിക്കപ്പെട്ട അവ മുമ്പ് നിലനിന്നിരുന്ന ഹിന്ദു ക്ഷേത്രങ്ങളിലെ കല്ലുകളിലെ ലിഖിതങ്ങളാണ്. ദേവനാഗരി, ഗ്രന്ഥ, തെലുങ്ക്, കന്നഡ ലിപികളിലുള്ള ലിഖിതങ്ങൾ അവയിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു. ഇപ്പോഴത്തെ ഘടനയിലെ പഴയ ലിഖിതങ്ങളുടെ പുനരുപയോഗം സൂചിപ്പിക്കുന്നത്, മുമ്പത്തെ ഘടനകൾ നശിപ്പിക്കപ്പെടുകയും അവയുടെ ഭാഗങ്ങൾ നിലവിലുള്ള ഘടനയുടെ നിർമ്മാണത്തിലും അറ്റകുറ്റപ്പണികളിലും വീണ്ടും ഉപയോഗിക്കുകയും ചെയ്തു എന്നാണ്. – റിപ്പോർട്ട് പറയുന്നു. ജനാർദ്ദന (വിഷ്ണുവിൻ്റെ മറ്റൊരു പേര്), രുദ്ര (ശിവൻ്റെ മറ്റൊരു പേര്), “ഉമേശ്വര” തുടങ്ങിയ ദൈവങ്ങളുടെ പേരുകൾ ലിഖിതങ്ങളിൽ കണ്ടെത്തിയതായി റിപ്പോർട്ട് കൂട്ടിച്ചേർത്തു. “മൂന്ന് ലിഖിതങ്ങളിൽ പരാമർശിച്ചിരിക്കുന്ന മഹാ-മുക്തിമണ്ഡപം (മുക്തി എന്നാൽ സ്വാതന്ത്ര്യം, മണ്ഡപ എന്നാൽ വേദി) തുടങ്ങിയ പദങ്ങൾക്ക് വലിയ പ്രാധാന്യമുണ്ട്”- റിപ്പോർട്ട് പറയുന്നു.
- മുമ്പ് നിലവിലുണ്ടായിരുന്ന ക്ഷേത്രത്തിൻ്റെ ഭാഗങ്ങൾ മസ്ജിദിൻ്റെ വിപുലീകരണത്തിനും സഹനിൻ്റെ നിർമ്മാണത്തിനും പുനരുപയോഗം ചെയ്തു.
സർവേയിൽ ഇടനാഴിയിലെ തൂണുകളുടെയും പൈലസ്റ്ററുകളുടെയും (ദീർഘചതുരാകൃതിയിലുള്ള നിരകൾ) പരിശോധനയിൽ അവ മുമ്പുണ്ടായിരുന്ന ക്ഷേത്രത്തിൻ്റെ ഭാഗമാണെന്ന് സൂചന കിട്ടി. “അവയുടെ പുനരുപയോഗത്തിനായി, താമര പതക്കത്തിൻ്റെ ഇരുവശത്തും കൊത്തിയ രൂപങ്ങൾ വികൃതമാക്കി നിലവിലുള്ള ഘടനയിൽ അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു. പടിഞ്ഞാറൻ അറയുടെ വടക്കും തെക്കും ഭിത്തിയിൽ അവയുടെ യഥാർത്ഥ സ്ഥാനത്ത് ഇപ്പോഴും നിലനിൽക്കുന്ന സമാനമായ രണ്ട് പൈലസ്റ്ററുകൾ ഈ നിരീക്ഷണത്തെ പിന്തുണയ്ക്കുന്നുണ്ട് ”–റിപ്പോർട്ട് പറയുന്നു. - നിലവിലുള്ള ഘടനയുടെ സെൻട്രൽ ചേമ്പറും പ്രധാന കവാടവും ഘടനയുടെ ഭാഗമാണ്
മുമ്പുണ്ടായിരുന്ന ക്ഷേത്രത്തിന് വടക്ക്, തെക്ക്, കിഴക്ക്, പടിഞ്ഞാറ് എന്നിവിടങ്ങളിൽ യഥാക്രമം ഒരു വലിയ മധ്യ അറയും കുറഞ്ഞത് ഒരു അറയും ഉണ്ടായിരുന്നു. സെൻട്രൽ ചേമ്പർ ഇപ്പോൾ നിലവിലുള്ള ഘടനയുടെ സെൻട്രൽ ഹാളായി മാറിയിരിക്കുന്നു. കട്ടിയുള്ളതും ശക്തവുമായ മതിലുകളുള്ള ഈ ഘടന, എല്ലാ വാസ്തുവിദ്യാ ഘടകങ്ങളും പുഷ്പ അലങ്കാരങ്ങളും ഉൾപ്പെടെ മസ്ജിദിൻ്റെ പ്രധാന ഹാളായി ഉപയോഗിച്ചു. മുമ്പുണ്ടായിരുന്ന ഘടനയുടെ അലങ്കരിച്ച കമാനങ്ങളുടെ താഴത്തെ അറ്റത്ത് കൊത്തിയ മൃഗങ്ങളുടെ രൂപങ്ങൾ വികൃതമാക്കി. താഴികക്കുടത്തിൻ്റെ ഉൾഭാഗം ജ്യാമിതീയ രൂപകല്പനകളാൽ അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു. ”–റിപ്പോർട്ട് പറയുന്നു. സെൻട്രൽ ചേംബറിൻ്റെ പടിഞ്ഞാറ് നിന്നിരുന്ന പ്രധാന കവാടം ഇപ്പോൾ കല്ലുകൊണ്ട് അടച്ചിട്ടിരിക്കുകയാണെന്ന് സർവേ കണ്ടെത്തി. ഒരു ബുദ്ധ ആരാധനാലയത്തിലേക്കോ സ്തൂപത്തിലേക്കോ ഹിന്ദു ക്ഷേത്രത്തിലേക്കോ ഉള്ള പ്രവേശന കവാടത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്ന ഘടന കണ്ടെത്തിയിട്ടുണ്ട്. മൃഗങ്ങളുടേയും പക്ഷികളുടേയും കൊത്തുപണികളും ഒരു അലങ്കാര തോരണവും കൊണ്ട് കവാടം അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു. “ഈ വലിയ പ്രവേശന കമാനത്തിന് മറ്റൊരു ചെറിയ കവാടമുണ്ടായിരുന്നു. ഈ ചെറിയ കവാടത്തിൽ ഉണ്ടായിരുന്ന കൊത്തിയെടുത്ത രൂപം വെട്ടിമാറ്റിയിട്ടുണ്ട്. ഇഷ്ടികകളും കല്ലും ചാന്തും കൊണ്ട് അടച്ചു പൊതിഞ്ഞ അതിൻ്റെ ഒരു ചെറിയ ഭാഗം ദൃശ്യമാണ്.”– റിപ്പോർട്ടിൽ പറയുന്നു. - നിലവറകളിലെ ശിൽപ അവശിഷ്ടങ്ങൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത് ഒരു വലിയ ഹിന്ദു ക്ഷേത്രം നിലനിന്നിരുന്നു എന്നാണ്.
പ്ലാറ്റ്‌ഫോമിൻ്റെ കിഴക്ക് ഭാഗത്ത് നിലവറകൾ നിർമ്മിക്കുന്നതിന് മുമ്പ് നിലവിലിരുന്ന ക്ഷേത്രത്തിലെ തൂണുകൾ പുനരുപയോഗിച്ചിട്ടുണ്ടെന്നു റിപ്പോർട്ടിൽ പറയുന്നു. നിലവറകളും പ്ലാറ്റ്‌ഫോമും പള്ളിക്ക് മുന്നിൽ നിർമ്മിച്ചു. കൂടാതെ, നിലവറകളിലൊന്നിൽ തള്ളിയ മണ്ണിനടിയിൽ ഹിന്ദു ദേവതകളുടെയും കൊത്തുപണികളുള്ള വാസ്തുവിദ്യാ അംഗങ്ങളുടെയും ശിൽപങ്ങളും കണ്ടെത്തി.
